Małgorzata Majewska
SP Przydworzyce

"Niektóre przyczyny trudności w nauce czytania i pisania u dzieci"

Problem trudności szkolnych jest problemem wciąż aktualnym. Od wielu lat skupia uwagę pedagogów, psychologów, lekarzy, działaczy oświatowych i rodziców. Zjawisko to w wysokim stopniu dotyczy uczniów najmłodszych, już na etapie kształcenia zintegrowanego.

Praca w klasach I-III jest najważniejszym okresem w nauce dziecka, gdyż warunkuje ona dalszy przebieg jego kariery szkolnej, a w konsekwencji i życiowej. Właśnie na tym szczeblu nauki uczeń poza zdobywaniem podstawowych wiadomości i sprawności kształtuje swój stosunek do wykonywanej pracy i podejmowanych zadań, do otaczającego go świata i ludzi. Pierwsze jego sukcesy dają mu wiarę we własne siły, dynamizują jego aktywność, budzą radość życia. Większe trudności i niepowodzenia wywołują zniechęcenie, apatię, różnego rodzaju stresy. Na problem trudności szkolnych można spojrzeć z wielu punktów widzenia:

	środowiska rodzinnego dziecka,
	samego dziecka, jego możliwości intelektualnych,
	wychowania i nauczania w szkole.

W swoich krótkich rozważaniach skoncentruję się na trudnościach w nauce dzieci, u których rozwój umysłowy jest w normie, a mimo to napotykają one niejednokrotnie na olbrzymie trudności w opanowaniu techniki czytania i pisania. Umiejętności te wymagają normalnie rozwiniętych funkcji wielu narządów zmysłowych i dobrej koordynacji, a w szczególności funkcji narządu wzroku, słuchu i prawidłowego rozwoju ruchowego. W toku nauki szkolnej opieramy się w dużej mierze na spostrzeżeniach wzrokowych dziecka. Żeby dziecko prawidłowo spostrzegało musi mieć dobrze zbudowany i sprawny analizator wzroku.

Co to jest analizator wzroku?

W skład analizatora wzrokowego wchodzi narząd zmysłu tzn. gałka oczna, nerw wzrokowy oraz ta część mózgu, w której dokonuje się proces spostrzegania. Istnieją trudności w prawidłowym spostrzeganiu wzrokowym przy dobrze zbudowanej gałce ocznej i dobrze pracującym nerwie wzrokowym. Powodem wadliwego spostrzegania /wykluczając sprawną gałkę oczną oraz nerw wzrokowy/ są uszkodzone, zaburzone lub niedojrzałe te części mózgu, w których zachodzi proces spostrzegania. Nie ma takich okularów, które mogłyby te zaburzenia wyrównać /okulary w tym przypadku są niepotrzebne/. Zaburzenia te można jedynie zmniejszyć lub zlikwidować przy pomocy odpowiednich ćwiczeń. Dziecko z obniżonym poziomem spostrzegania wzrokowego ma trudności w wykonywaniu układanek wg wzoru:

	przy grach w loteryjki nie umie odszukać takiego samego obrazka;
	ma trudności w układaniu historyjek obrazkowych;
	niechętnie rysuje, rysunki jego są prymitywne i ubogie w szczegóły;
	nie umie znaleźć różnic między dwoma podobnymi obrazkami lub znajduje ich niewiele;
	myli litery o podobnym kształcie, nie dostrzegając różnic między, np.: b-p, d-g, m-n, ą-ę, d-b, g-b.

Dziecko, które niesprawnie różnicuje litery, gorzej i wolniej czyta, bardziej się przy tym męczy. Odbija się to często niekorzystnie na rozumieniu treści. Natomiast w pisaniu opuszcza drobne elementy graficzne, np.: zamiast m pisze n, zamiast ą-a, ę-ą, nie postawi kropki nad "i", "ż", popełnia dużo błędów ortograficznych, nie zapamiętuje poprawnej pisowni wyrazów, nie spostrzega też własnych błędów.

Dzieci wykazujące tego typu deficyty /opóźnienia/ nie mogą zatem bez fachowej, systematycznej pomocy, nauczyć się we właściwym czasie poprawnie czytać i pisać. Nauka czytania i pisania opiera się również na spostrzeganiu słuchowym. Zaburzony proces spostrzegania słuchowego u dziecka powoduje nieco inne trudności w nauce. Proces różnicowania dźwięków dokonuje się również na poziomie kory mózgowej. Jeżeli okolice /słuchowe/ kory mózgowej są uszkodzone  lub mniej sprawne, to proces różnicowania dźwięków przebiega wadliwie. Nie należy tego mylić z niedosłuchem. Dzieci z obniżoną sprawnością spostrzegania słuchowego poszczególne dźwięki słyszą bardzo dobrze bez względu na odległość, natomiast w potoku dźwięków mowy nie potrafią uchwycić ich wszystkich po kolei i prawidłowo różnicować. Dzieci z tego typu deficytami mają duże trudności w opanowaniu techniki czytania i pisania ze słuchu. Nauka czytania i pisania jest trudną sztuką. W czasie czytania dziecko musi prawidłowo spostrzec każdą literę, dalej musi przełożyć poszczególne znaki graficzne, tzn. litery na odpowiadające im dźwięki mowy, a następnie złożyć je w dźwiękową całość. Dzieci wykazujące deficyty w zakresie spostrzegania słuchowego często dobrze rozumieją znaczenie słów, dobrze je wypowiadają, lecz mimo to mają trudności w wyodrębnianiu poszczególnych głosek w słowie i prawidłowym ich różnicowaniu. Tego typu dzieci mają specyficzne trudności w pisaniu ze słuchu. Popełniają dużo błędów typu:

	opuszczanie liter,
	opuszczanie sylab w wyrazach,
	zamienianie głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, np.: t-d, p-b, f-w, z-s, z-c, g-k,
	często piszą, tak jak mówią /fonetycznie/, np.: chleb-p, wóz-s, samochód-t, pod-t,
	nie wiedzą, kiedy zmiękczyć wyrazy za pomocą "i", a kiedy za pomocą znaku zmiękczającego- kreseczki,
	nie wiedzą, kiedy w wyrazie napisać "i", a kiedy "j",
	mają trudności w pisaniu dwuznaków: sz, cz, dz, rz.

Mają również słabą pamięć słuchową, wolniej uczą się wierszy na pamięć, tabliczki mnożenia, poważne trudności sprawia im w starszych klasach nauka języków obcych. Dzieci z deficytami w zakresie syntezy i analizy wzrokowej czy słuchowej mają poważne trudności w nauce. Jeszcze większe trudności mają te  dzieci, które oprócz niesprawnych obu analizatorów są mniej sprawne ruchowo, czy też nadpobudliwe. Dzieci z tego typu deficytami pomimo dobrego ogólnego rozwoju intelektu nie mogą sprostać wymaganiom szkolnym.

Dzieci takie są najczęściej zalęknione, onieśmielone, nieszczęśliwe. Często też,  zarówno w rodzinie jak i w szkole, mają o wiele gorsze warunki pod względem wychowawczym i dydaktycznym, niż ich rówieśnicy nie mający trudności w nauce. Szkoła jest bowiem często tym terenem, na którym ze szczególną ostrością uwypuklają się różne odchylenia od normy w rozwoju dzieci, wcześniej często przez rodziców nie dostrzegane.

Pierwsze trudności w nauce bywają niejednokrotnie przez rodziców lekceważone, co może często wypływać z trudności w ocenie osiągnięć i możliwości dziecka, jak i z obojętnej postawy rodziców wobec niego.

Nieco inna jest sytuacja dzieci, których rodzice interesują się w zasadzie ich nauką, ale lekceważą ich pierwsze trudności. Postawę tę spotyka się często w stosunku do dzieci ogólnie ocenianych przez rodziców jako inteligentne, zdolniejsze od rodzeństwa, których powodzenia rodzice są nadmiernie pewni. Dziecko pozostawione samo sobie, będąc przeceniane przez rodziców a krytykowane w szkole, jest zdezorientowane i bezradne. Nie umiejąc zaś ocenić swoich możliwości czuje się pokrzywdzone, a niedocenione przez nauczyciela łatwo się zraża, zniechęca.

Nie przychodząc z pomocą takiemu dziecku wyrządza mu się olbrzymią krzywdę. U dziecka, które bez przerwy napotyka na trudności w nauce, obniża się motywacja do nauki / niechętnie uczy się, ponieważ nie widzi efektów swojej pracy w postaci dobrych ocen, czy też uznania nauczyciela, kolegów, rodziców, rodzeństwa/.

Jest ono często negatywnie nastawione do szkoły, co wyraża się w agresji lub bezradności. Nie wyrównane w porę braki spowodować mogą stopniowe obniżenie ogólnego rozwoju umysłowego, co doprowadzić może do tego, że niektórzy uczniowie po kilku latach nauki trafiają do szkoły specjalnej, a przecież w młodszych klasach legitymowali się rozwojem umysłowym w granicach normy.

Wczesne rozpoznanie przyczyn trudności dziecka w nauce i wczesne podjęcie środków zaradczych jest bardzo ważne, żeby uchronić niejedno dziecko przed taką sytuacją.

Uczeń napotykający na trudności w nauce czuje się bardzo nieszczęśliwy, z czego my - dorośli nie zawsze zdajemy sobie sprawę.

Każde dziecko, które na etapie kształcenia zintegrowanego ma trudności z nauką powinno jak najwcześniej trafić do poradni psychologiczno- pedagogicznej, celem ustalenia przyczyn i podjęcia wspólnie ze szkołą i rodziną środków zaradczych.